Diyarbakır’ın cumhuriyet tarihindeki ilk kadın milletvekili kim diye sorduğumda aklınıza ilk kim gelir?

Birçoğunuzun aklına eminim ve haklı olarak Leyla Zana gelir.

1991-94 yılları arasında 19. Dönem vekilliği yapan Leyla Zana’dan çok önce belki de hiç Diyarbakır’a gelmemiş bir isim var.

Bu isim Huriye Öniz Baha.

Tek partili dönemde Diyarbakır vekilliği yapan Huriye Öniz Baha.

TBMM 5. Dönem Diyarbakır vekili olan Baha için vekilliğinden önceki sıfatlar, eğitimci, yazar ve son olarak siyasetçi var.

Eğitimci, yazar ve siyasetçi olarak kimlikleri vurgulanan Öniz; 1887’de İstanbul’da doğmuş, yine İstanbul’da doğduğu şehirde 1950’de ölmüş.

Diyarbakırlı yazar Şeyhmus Diken, Huriye Öniz Baha hakkında yaptığı araştırmada şu bilgilere ulaşmış.

Londra tahsili sonrası İstanbul’da Rum ve Musevi okullarında öğretmenlik yapmış. Balkan savaşı sonrası İstanbul’a gelen göçmenlere ders vermiş.

Sonra kadınların yasayla siyasete katılma fırsatı doğunca ilk vekillerden biri olmuş.

Bahtına muhtemelen Ankara resmî politikasınca Dîyarbekir mebusluğu (o yıllarda saylav) düşmüş.

Vekil olduktan sonra bir dizi komisyonlarda çalışmış. Maliye encümeninde üyelik yapmış. İş ve Orman kanunları layihalarının hazırlığına katkı sunmuş. İzmir’in turistik yollarının inşası kanunu, Kayseri-Eskişehir uçak fabrikasının ilk sermayesinin sağlanması kanununun hazırlık üyeleri arasında yer almış. Ankara Tıp Fakültesi ve bünyesinde bir hemşirelik okulu açılmasına öncülük etmiş.

Bir de kitap yazmış: “Köprü altı çocukları”.

Vekil olduktan bir yıl sonra yazmış 83 sayfalık “köprü altı çocukları”nı. Kendi vurgusu ile İstanbul girdabında “kaybolmak üzereyken” maarif müdürlüğüne başvuran bir karakter üzerinden sonraki yıllarda “Köprü altı” ismi olarak filmleri de çekilen bir ilktir yazdığı kısa roman.

Bir dönem (dört yıl) süren milletvekilliğinden sonra ölünceye kadar öğretmenlik yapmış Huriye Baha Öniz...

İşin garip ve hikâyenin öne çıkan tarafı Huriye Baha Öniz vak’asında sübuta erdiği gibi, vekili olduğu il olan Diyarbekir’e hiç gelmemiş / gitmemiş olması. Hatta merak edip vekili olduğu şehir hakkında hiçbir (benim bildiğim) çalışma yapmamış olması.

Komisyonlar, önergeler üzerinden baktığımızda ise İzmir, Eskişehir, Kayseri ile ilgili yasa tasarıları hazırlamış ama o yıllarda demiryolu ağıyla tanışan Diyarbekir’i hiç düşünmemiş bile!

Ama bir gerçek var ki Diyarbakır’ın asıl anlamda ilk kadın vekili şimdilerde siyasetten azade inzivayi bir hayat seçen Leyla Zana’dır.