“Zenginler ihtiyaç duydukları için değil, zenginliklerini ve statülerini göstermek için satın alıyorlar”

…

Bu tespit, ‘Aylak Sınıfı Teorisi’nin yaratıcısı ABD’li ekonomist ThornsteinVeblen’e ait…

Gösterişçi Tüketim Kavramı üzerinden ekonomik davranışların rasyonel kişisel çıkarlar kadar korku, statü arayışı gibi psikolojik etmenler tarafından da yönlendirildiğini fark eden ilk kişi olarak tanımlanan Veblen,Minnesota’da Norveçli bir çiftçi topluluğunda büyürken, toplum dışı bir kişi olarak 1890’lı yıllarda aşırı derecede zengin ve durumundan memnun olan Amerikalıları gözlemledikten sonra bu tespitte bulunuyor.

1899 yılında New York yüksek sosyetesini tanımlayan özelliklerin ilkel kabilelerdeki gibi aşırılık, aylaklık ve para olduğunu iddia eden sıra dışı eleştirisi Aylak Sınıfının Teorisi’ni yayımladı. Zenginler ihtiyaç duydukları için değil, zenginliklerini ve statülerini göstermek için satın alıyorlardı. Veblen, ‘gösterişçi tüketim’i tanımlayan ilk kişiydi.

“Gösterişçi tüketim” çok eski dönemlerden bu yana süregelen bir olgudur. Genel olarak kişinin çevresine statüsünü veya prestijini göstermek amacı ile yaptığı alışverişler şeklinde tanımlanan gösterişçi tüketimin temelinde alınan ürünlerin çevre tarafından prestij göstergesi olarak algılanması yatmaktadır. Geçmiş dönemlerde insanlar gösterişçi tüketimi sahip oldukları gücü ve statüyü çevreye göstermek amacı ile sergilerlerken, günümüzde de özellikle küreselleşmenin etkisi ile rekabet büyümüştür. Böylece markalara ve bunların özelliklerine ilişkin yapılan vurgu giderek artamaya başlamıştır. 1 Ancak konunun bilimsel açıdan ele alınıp incelenmesi Veblen tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nin toplumsal alışkanlıkları çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. İlk kez 1899’da yayımlanan kitabı “TheTheory of TheLeisure Class” (Aylak Sınıfı Teorisi) adlı eserinde Veblen, tüketimin gösteriş amacı ile de yapılabildiğini ileri sürmüş, toplum ile ekonomi arasındaki ilişkiyi sınıfsal farklılaşmalara dayandırmıştır. Bu çerçevede Veblen, gösterişçi tüketimin üst sosyal sınıf ve bunlara benzemeye çalışan diğer sınıflar tarafından gösteriş amaçlı olarak yapılan alışverişler olduğunu belirtmiştir.(Uğur Güllülü, Sevtap Ünal ve Bilsen Bilgili, “Kendini Gösterim ve Kişilerarası Etkileşimin Gösterişçi Tüketim Üzerindeki Etkilerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma)

…

Günümüzde Porsche araba ve Rolex saat gibi lüks ürünlere “Veblen malları” denir. Bu mallardan kendilerinde ne kadar fazla ve öbür insanlarda ne kadar az varsa, insanların tatmin duygusu o kadar artar. Veblen, zengin toplumların üretimin bu tip mallar için heba edildiği tüketim tuzağından zarar gördüğüne inanıyordu.

Daha fazla insanın bunları tüketmesi genel refaha bir kazanç getirmez. Bazı ekonomistler, kredi kartı harcamalarıyla artan tüketimin 2008 yılındaki küresel ekonomik krizin gerçekleşmesinde payı olduğunu iddia ediyor..(Ekonomi Kitabı, Çevirenler: Yosun Akverdi, Suphi Nejat Ağırnaslı, Alfa, 2013)

Kafayı kaldırıp çevremize baktığımızda bunun ne kadar gerçekçi bir tespit olduğunu iyi anlıyoruz. Üstelik bunu 120 yıl önce yapması da bir o kadar anlamlı.