Bilip bilmeden kullandığımız birçok deyimin, sözcüğün anlamını bilmediğimizisiz de benim gibi fark etmişsinizdir…

Mihenk taşı, zıvanadan çıkmak, çil yavrusu gibi dağılmak, ızbandut, hergele vs…

Mihenk taşı ile başlayalım.

Mecazi olarak kullanıldığı şekliyle; birinin değerini, ahlaki yapısını anlamaya yarayan ölçüt.

Gerçek anlamı isemecazi anlamına yakın.Altın, gümüş vb. madenlerin ayarını anlamak için sürtüldükleri bir tür taşa verilen isim.

Zıvanadan çıkmak…

Zıvana Farsça bir sözcük ve “İki ucu açık küçük boru” anlamına geliyor. Birbirine geçen şeylere açılan ve daha çok marangozlukta kullanılan, genellikle dikdörtgen kesitli yuva, zıvana deliği, zıvanalık. Makara, değirmen taşı gibi şeylerin ortasına geçirilen hareket sırasında yerinden yuvasından çıkmamasını sağlayan mil.

Zıvana dili: İki tahtayı geçmeli birleştirmek için zıvanaya girmek üzere öteki tahtada yapılmış çıkıntı.

İki ağır değirmen taşını bir zıvana hizada tutar. Bu taşların zıvanadan çıkması ise çok zordur. İnsanlar bundan esinlenerek sinirlenmesi çok zor olan insanların artık sinirlenmekten başka çarelerinin kalmayarak taşkınlığa sebep olduklarını ifade etmişlerdir.

…

Çil yavrusu gibi dağılmak, bir müdahale ya da ani bir tepki karşısında bir arada olan, birlikte hareket eden insanların dağılmasını ifade etmek için kullanılan deyimdeki “çil” bir çeşit kuş. Rahatsız edildiklerinde çil yavruları, bir anda bütün yönlere doğru kaçmaya başladıkları için bir teşbih, benzetme olarak kullanılan deyim tam da yerinde aslına bağlı kalınarak kullanılıyor aslında.

…

'Izbandut' iri yarı insanları, görünüşü ile korku salan insanları tarif etmek için kullanılsa da, gerçek anlamı, Osmanlılar tarafından Rum korsanlarına verilen İtalyanca kökenli bir isim olduğunu öğreniyoruz.

…

İpsiz-sapsız, işe yaramaz, hayta gibi anlamlara gelen ‘hergele’ ne peki?

Farsça bir sözcük olan ‘hergele’ bakın hangi anlamlara geliyor: 1- büyüksürü, 2- Eşeksürüsü, 3- Terbiye edilmemiş, binmeye ve yüktaşımayaalıştırılmamış binek hayvanı.

Gerçek anlamından farklı bir anlamda kullanılmıyor olmasına şaşırdım.

…

Masalların klasik bitiş cümlesidir, “Onlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine” Anlamı da “başkasının mutluluğundan pay edinmek, onların sevinçleriyle sevinmek, masaldaki kahramanlar gibi mutlu olmak” anlamında kullanılır.

Peki, çıkılan kerevet nedir, bileniniz var mı? Ben bilmiyordum ama vardır mutlaka bilenler.

‘Kerevet’in üç ayrı anlamı varmış.

İlki ve masalda kullanıldığı anlamıyla ‘Üzerine şilte serilerek yatmaya ya da oturmaya yarayan ahşap ayaklı tahtadan seki. Bugünkü kullandığımız anlamdaşları  sedir, karyola, yatak.

Bir de sinemada kullanılan teknik bir kelime olarak karşımıza çıkıyor ve ‘kule’ anlamında kullanılıyor.

Üçüncü anlamı ise, ipek böceği yetiştirilmesinde kullanılan, içine tel örgü geçirilmiş çerçeve anlamına geliyor.