Yaklaşık 22 yıldır, TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi tarafından Antalya'da düzenlenen Uluslararası Gözlem Etkinliği, bu yıl ilimizde yer alan Zerzevan Kalesinde gerçekleşti.

Üç gün süren etkinliğe, aralarında birçok yerli ve yabancı turistin yanı sıra Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, Diyarbakır Valisi ve Büyükşehir Belediye Başkanı Münir Karaloğlu, TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Hasan Mandal, Türkiye Uzay Ajansı Başkanı Serdar Hüseyin Yıldırım,  Diyarbakır Milletvekilleri ve  bazı ülkelerin büyükelçileri katıldı.

1500'ü aşkın kişinin katılım sağladığı etkinlikte, Gökbilimi meraklıları gerçek astronotlar eşliğinde geceleri teleskoplarla gökyüzünü izleme fırsatını yakalarken, gündüz ise uzmanları tarafından Astronomi ve zerzevan kalesi ile mithraeum hakkında düzenlenen söyleşi ve konferanslara katılarak bilgi edindiler.

Son zamanlarda iyi bir albeniye sahip olan Zerzevan Kalesi, Türkiye'de gökyüzü gözleminin yapılacağı en iyi 10 noktadan biri kabul edilir. Ve yaklaşık 3 bin yıllık bir tarihi vardır.

3 Bin Yıllık Tarih: Zerzevan Kalesi ve Mihtras Tapınağı

Roma'da Sınır Garnizonu olarak kullanıldığı söylenen Zerzevan Kalesi'nin tarihi M.Ö 880 yıllarına, yani Asur dönemine dayanmaktadır. İslam ordularının fethine kadar (639) Romalıların hakimiyeti altında kalmıştır. Sınır Garnizonu olarak kullanılması haricinde somut bir bilginin olmadığı Zerzevan kalesinde ilk kazı ve restorasyon çalışmaları 2014 yılında Doç Dr Aytaç Coşkun önderliğinde, Dicle Üniversitesi, Türk Tarih Kurumu, Diyarbakır Valiliği, Safir Tuz, Büyükşehir Belediyesi, Çınar Kaymakamlığı, Karacadağ Kalkınma Ajansı, GAP Kalkınma İdaresi ve İŞKUR’un desteriyle başladı. Yapılan kazılar ile birlikte tarih ve gizem kendini göstermeye başladı.

Önceleri Sınır Garnizonu olarak kullanılan kale fetihten sonra geçici yerleşim yeri olarak kullanılmış. İlk olarak bir ailenin yerleştiği bölgeye daha sonra 17 aile yerleşmiştir. Su ve ulaşım sıkıntısı çeken aileler, kaleye yakın olan ve bugünkü adıyla Demirölçek köyünü, kela Zerzevan'ı kurmuşlardır.

Yapılan çalışmalar Askeri ve Sosyal özelliklerinin yanı sıra Kalenin gizemli yönünü de ortaya çıkarmıştır. Gizem dini diye nitelendirilen Mihtras'a ait bir tapınağa rastlanılan kalede, Yapının doğu duvarında ana kayaya oyulmuş sütunlar ve ortada büyük, yanlarda iki küçük niş bulunmaktadır. Ortadaki büyük niş etrafındaki iki sütunun üzerinden yükselen kuşak üzerinde ve diğer iki küçük kuşakta boya kalıntıları görülebiliyor. Mithras’ın boğayı kurban ettiği sahnenin yer aldığı plaka da yine bu ortadaki büyük nişe konulmaktaydı. Ayrıca doğu duvarda ışın tacı motifi de günümüze kadar korunmuştur.

Küçük nişlerden birisinde oldukça düzgün oyulmuş su çanağı ve hemen önünde yapının zemininde havuz bulunmaktadır. Su çanağı ile havuz duvarın içinden geçen bir kanal ile bağlantılıdır ve Mithras dini törenlerinde su ya da kan kullanıldığı bilinmektedir. Ayrıca tavan kısmında simetrik olarak yapılmış dört adet bağlama yeri de bulunmaktadır. Yapının giriş kapısında ise yazıt ve semboller açık bir şekilde görülmektedir. Hıristiyanlığın yayılması ile birlikte Mithraeum tahrip edilip kapatılmıştır.

Hint-Pers kökenli olan tanrı Mithras güneş tanrısıdır ve kültü güneşe tapınmaya dayanır. Ayrıca ışığın, savaşın, adaletin ve inancın da simgesidir. Öğretisi dünyanın yaratılışı üzerinedir ve evreni kontrol eden tanrı olarak da bilinir. Mithras gizem dini Romanın egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler, aristokratlar ve tüccarlar arasında oldukça yaygındır.

Zerzevan Kalesi şimdiden dünyaca ünlü belgeselciler ve dünyayı yöneten Rotschild ve Rockefeller ailelerinin 3. Kuşak temsilcileri tarafından ziyaret ediliyor. Tapınağın bulunduğu 2018 yılında 352 bin kişi Zerzevan Kalesi'ni ziyaret etmistir. 2019'da bu sayı 425 bine ulaşmıştır. Bunun yaklaşık 70 bin'ini yabancılar oluşturuyor.

(*)