Edeb, incelik, kibarlık, hayranlık ve takdir uyandıracak bütün davranışlardır. Toplumdan topluma kültürden kültüre farklılık gösterse de temelde ortak ahlaki nitelikler anlamındadır. Edeb kelimesinin çoğulu adabtır. Hem dini hem sosyal anlamda kullanılır. Toplumda kabul gören güzel davranış biçimleridir diyebiliriz.

İslam alimlerinden Zebîdî edebi şöyle tarif etmiştir: “İnsanlar içinde eğitilmiş kişinin(edib) eğitimle(te'dib) kazandığı durumdur.” Hocası Tayyib el-Fâsî de şunu ilave etmiştir: “Ona sahip olan kişiyi küçük düşürücü durumlardan koruyan melekedir.”

Edeb sözü de kapsar, davranışları da ve bunların kaynağı olan düşünceleri de. İnsan söze ve harekete dönüştürmeden önce zihninde ve nefsinde bir takım duygu ve düşünceler besler. Bunların da edeplendirilmesi gerekir. Bunların edebi de iffet, hilim, sabır, hürmet, merhamet, muhabbet gibi erdemlerle mümkün olur. İnsanın huzurlu bir gönle sahip olması, aynı zamanda toplumda başarılı ve mutlu olabilmesi, sağlıklı ilişkiler kurabilmesi için iyi bir ahlak eğitimine ihtiyacı vardır. Bu eğitimle hayatı incelik ve güzellik kazanır. Ahlâkî öğretilerin yegane rehberi Hz. Muhammed (s.a.s)'dir. Ayetin ifadesiyle O “Üsve-i Hasene”dir. Yani en güzel örnektir. Müslümanın şahsiyet eğitimini gerçekleştirebilmesi için Peygamberini iyi tanıması gerekir. Bu sebeple İslam ahlak ve edeb literatüründe “Adab-ün Nebi” başlığında bölümler yazılarak O’nun üstün ahlkından bahsedilmiştir.

Müslüman evvela Rabbi’ne karşı hem sözleriyle hem davranışlarıyla edepli olmalıdır. Hayır ve şerrin O’ndan geldiğini, kulun irade hürriyetiyle imtihan edildiğini unutmamalıdır. : "Kim hayırlı bir iş yaparsa kendinedir. Kim de kötü bir iş yaparsa kendi aleyhinedir. Sonunda Rabbinize döndürülür, yaptıklarınızın hesabını verirsiniz." (Casiye Suresi,15) İnsan zarara uğrayınca isyana kalkışabiliyor : "İnsan sabrı kıt ve hırsına düşkün olarak yaratılmıştır. Kendisine bir şer dokundu mu derhal feryadı basar. Ona hayır isabet edince de oldukça cimri davranır." (Mearic Suresi 19-21) Sabır ve teslimiyet Rabbin’in emrine göstereceği edebin bir parçasıdır.

Müslüman ikinci sırada Peygamber’ine karşı edepli olmalıdır. Hz Peygamber(s.a.s)’e salavat getirmek, O’nun hayatını, sözlerini ve davranışlarını öğrenmek ve örnek almak, O’nun gösterdiği yolda yürümek, O’nun ahlakını benimsemek, Kur'an-ı Kerim'i okuyup anlamak emirlerine uymak, ismi anıldığında O’na gereken saygıyı göstermek, O’na saygısızlık yapana karşı durmak, O’na olan sevgi ve bağlılık göstergeleridir. Bu sayede insan, dini hayatını zenginleştirir, toplumun genelinde birlik ve beraberlik güçlenir. Rabbimiz’in bu konuda Kur’anda buyurduklarına bakacak olursak;

“Şüphesiz Allah ve melekleri, Peygamber'e salât ederler. Ey iman edenler! Siz de ona salât edin ve tam bir teslimiyetle selam verin.” (Ahzab Suresi, 56.)

“Onlar ki, yanlarındaki Tevrat ve İncil'de yazılı bulacakları o Resul'e, o ümmi Peygamber'e uyarlar. O Peygamber ki, onlara iyiliği emreder, kötülükten sakındırır, temiz şeyleri helal, pis şeyleri haram kılar, yüklerini ve üzerlerindeki bağları indirir. Ona inanıp saygı gösteren, yardım eden ve onunla birlikte gönderilen nura (Kur'an'a) uyanlar var ya, işte onlar kurtuluşa erenlerdir.” (Araf Suresi, 157.)

“Ey iman edenler! Allah'ın ve Peygamber'inin önüne geçmeyin ve Allah'tan korkun. Şüphesiz Allah, her şeyi işitendir, bilendir.”

“Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamber'in sesinin üstüne yükseltmeyin; birbirinize yüksek sesle bağırdığınız gibi ona yüksek sesle bağırmayın; yoksa siz farkına varmadan amelleriniz boşa gider.”

“Allah'ın Resulü'nün huzurunda seslerini kısanlar var ya, işte onlar, Allah'ın, kalplerini takva için imtihan ettiği kimselerdir. Onlara bir bağışlanma ve büyük bir mükafat vardır.” (Hucurat Suresi, 1-3.)

“Kim Peygamber'e itaat ederse, Allah'a itaat etmiş olur. Kim de yüz çevirirse, bilsin ki biz seni onların üzerine bekçi göndermedik.” (Nisa Suresi, 80.)

“Andolsun, Allah'ın Resulü'nde sizin için, Allah'ı ve ahiret gününü arzu eden ve Allah'ı çokça zikreden kimseler için güzel bir örnek vardır.” (Ahzab Suresi, 21.)

O’nun yolundan gidip, O’na benzemek duasıyla…