Berfin Özdemir Yazdı: Altın Üçgen’in yeni gözdesi Zerzevan

Zerzevan Kalesi tarihi sürecinde; siyasal, idari, ekonomik, toplumsal ve inanç yapısını anlamlandıran bir hafıza.

Yok olmaya yüz tutmuş askeri bir alan iken 2014 yılında Dicle Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun’un başkanlığında yeniden insanlığa kazandırılan önemli bir yerden bahsediyoruz.

Alandaki kazı çalışmaları, yaklaşık 60 dönümlük alana kurulu olan kale ile sınırlı değil; 1 milyon metrekare alan üzerinde süren kazılarda şimdiye kadar, kaya mezarları, su sarnıçları, bin 500 yıllık çatı kiremitleri, 3 bin yıllık Asur mührü, gizli geçitler, sığınak, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları ve en önemlisi Mithras Tapınağı ortaya çıkarılmış.

Her yeni gün tarihin akışına yeni anlamlar katacak buluntulara gebe kazı alanı bu yüzden geçen yıl UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girmeyi başardı; kalıcı listeye de kısa zamanda alınacağı düşünülüyor. Bu da kalenin görünürlüğünün artırılması noktasında çok önemli bir süreç.

Diyarbakır Mardin sınırında Antik Kral Yolu üzerinde ana kaya üzerine kurulu stratejik yapı, Bizans’ın (Doğu Roma İmparatorluğu’nun) en doğudaki kalesi ve saldırıların karşılandığı kilit noktası olmuş.

Romalılar tarafından 400 yıl kesintisiz kullanılan Zerzevan Kalesi’ni daha görünür kılan Gizem Dini olarak anılan Mithras’a ait tapınağın 2017 yılında ortaya çıkarılması oldu.

Manisa’ya kadar uzanan seferlerinde İran-Pers medeniyetinin en büyük imparatorluklarından Sasanilerin üç kez yerle bir ettiği kale, her seferinde yeniden inşa edilmiş. Bu savaşlar yıkım ve ölümler kadar; kültürel, inançsal, ekonomik etkileşimler de yaratmış. Bir inanç sistemi olarak Mithras da o savaşların miraslarından biri.

…

Mevcut anlayıştaki sistemlerin varlığını sürdürmesi için gerekli hiyerarşik yapılarda bir inanç sistemine ihtiyaç hep olmuştur. Mithras, sadece inançsal bir yapı olmakla kalmıyor, sistem içinde sistemi kontrol altında tutan bir yapı olarak daha farklı bir yerde duruyor.

Doç. Dr. Aytaç Coşkun, tapınağın bin 800 yıl önce yapıldığını tahmin ettiklerini söylüyor.

En çok merak edilen de Mithras’ın nasıl bir inanç sistemi olduğu.

Mithras hakkında derinlemesine bilgiler yok. Gizli bir örgüt oldukları için haklarında yazılı bilgi yok. Arkeolojik kazılardaki bulgular baz alınıyor sadece. Zerzevan'da keşfedilen alan bazı ipuçları veriyor.

Belki de Diyarbakır bu konuda dünya tarihine yeni bilgiler sunacak. Yakın zamanda kazı ile ilgili akademik çalışmaların kitaplaştırılacak olması da bu açıdan çok önemli.

…

2019’da 430 bine yakın ziyaretçinin geldiği kazı alanına yoğun ilgi Koronavirüs salgını nedeniyle sekteye uğramış olsa da; salgın sonrasının hazırlıkları da devam ediyor.

Zengin kültürel yapısıyla Diyarbakır ve bölge turizminin ivme kazanması açısından lokomotif görevi üstlenecek olan kale ve tapınak ile ilgili yakın zamanda 6 ülkede, ilham veren 6 yapı belgeseli kapsamında History Channel çekimler yaptı, National Geographic de önümüzdeki günlerde gelecek. Geçen yıl UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınan Kale ve tapınak, birçok ülke büyükelçisi tarafından ziyaret edilmiş ve şimdiden dünyanın dört bir yanındaki turizm acentalarının gezi programlarında yer alıyor.

Bölgesel turizmi hedefleyen Mezopotamya’nın 'altın üçgeni' içinde Mardin ve Urfa ile birlikte yer alan medeniyetler başkenti Diyarbakır; UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan ‘Diyarbakır Kalesi, Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı’, camileri, kiliseleri, evleri, gastronomisi ve daha birçok tarihi-kültürel değeriyle önemli bir kültür ve inanç gezintisi vaat ediyor ziyaretçilerine.