25Özge Ertem şöyle devam ediyor:

İngiliz Konsolosu Herbert Chermside, bölgedeki gezisi sırasında şu raporu yazmıştı: 'Halep'ten Musul'a, Musul'dan Harput'a kadarki bölgede halkın büyük çoğunluğu, açlıkla mücadele ediyor.'

Konsolos raporuna bakılırsa; Van civarındaki köylerden gelen kitlesel açlık ve yağma haberleri, Diyarbakır ile Halep'tekilerinin aynıdır… Bu nedenlerle farklı yörelerde iki türlü asayiş ihlali ve çatışma yaşanabilmektedir.

Biri, oluşan kaos ortamında halkın protesto ve kendiliğinden gelişen kalkışmaları; diğeri besin maddeleri gibi ekonomik kaynaklar üzerinde kimlerin söz ve hak sahibi olacağı yönündeki vurgunculuk kavgaları.

'Ekmek isyanı' da bu yüzden meydana gelmiştir. Vali İzzet Paşa; 14 Haziran 1880'de Diyarbakır şehir merkezindeki bu isyanı, 'yüz-yüz elli kadar sebükmağz'ın (ahmak güruhun) gerçekleştirdiğini rapor etmiştir.

İngiltere'nin Halep'teki konsolosu Henry D. Barnham, 19 Haziran'da konuya ilişkin bir rapor hazırlamıştır.

Buna göre: 'Diyarbakır'da ekmek fiyatı, 90 paraya kadar fırlamıştır. Bu, normal fiyatın 10 katıdır. Halkın kafasını asıl kurcalayan şey, bu fahiş zamdan ziyade, yakın dönemde Harput ile Sivas'tan yardım için gönderilen yüklü miktardaki tahıla ne olduğu konusudur.

Yeterli tahıl geldiği halde, fiyatların niçin fırladığıdır! Soru işaretlerinin okları, İdare Meclisi üyeleri olan stokçu tüccar takımına yönelmiş; bunlar, gönderilen tahılı kendi bencil amaçları için kullanmakla suçlanmıştır.

İngiliz Konsolosunun aynı raporu, vaziyeti şöyle açıklamıştır:

İsyan eden halkın asıl hedefi, İdare Meclisi üyesi, Katolik Ermeni muteberanından (itibarlı kişilerinden) Oseb Kazazyan idi. Çünkü o, uzun bir zaman önce şehrin ekmeğini 50 paraya sağlayacağının güvencesiyle, birçok tahıl tüccarının ismini, temin edeceği tahıl miktarını ve fiyatını içeren bir sözleşme yapmış, fakat ilk posta tahıl tükendiği anda, bu liste tamamen değiştirilmiştir.

Bu huzursuzluk, bazı fırın sahiplerinin halka kirli ve bozuk unlarla yaptığı ekmekleri satmalarıyla birlikte daha da artmış; bu arada ekmek satan sadece iki fırın kalmıştır. Ticari faaliyetleriyle ünlenmiş İdare Meclis üyeleri, söz verdikleri ekmek fiyatlarını sağlayamadılar; daha kötüsü, yenmesi imkânsız ekmekler sattılar. Sonuç; halkın isyanı!

İsyandan iki gün önce halktan birkaç kişi, şu talepleri içeren bir dilekçe hazırladılar: Oseb Efendi, Hacı Mehmet, Serkis Ağa, Minasyan Ohannes Efendi ve diğer bazılarının meclisteki görevden alınması, tahıl sözleşmelerinin iptal edilmesi; bunun yerine ekmeğin temin ve satış işinin fırıncılara bırakılması.

Yarın: Sonuç Halk İsyanı