Çarşiya Şewîtî eski günlerini mumla arıyor

Recep Çalışkan /YENİGÜN HABER – Diyarbakır’ın Sur ilçesinde bulunan ve turistlerin sıklıkla uğradığı Çarşiya Şewîtî (Yanık Çarşı) eski günlerini mumla arıyor. Enflasyonun artmasından kaynaklı fiyatların tavan yaptığını belirten çarşı esnafları “Fiyatlar iyice arttı. Yaz sezonu başladı yeni tişört ve yazlık elbiselerimiz şu an tezgâhta ama istediğimiz düzeyde satış olmuyor. Bazı turistler gelip yöresel kıyafet alıyor sadece. Eskiden tüm Diyarbakırlılar gelip alışverişini buradan yapardı fakat artık öyle bir şey yok. Çoğu zaman getirilen malları zararına satıyoruz. Şehir dışından gelen yerli turistler olmasa kapatıp gideceğiz dükkânı. Eskiden Diyarbakırlı hemşerilerimiz gelip buradan alışveriş yaparlardı kültür gibi bir şeydi buradan alışveriş yapmak fakat şu an şehrin dört bir yanı AVM’ler ile dolu. Bu yıl bir tane daha açıldı ve artık insanlarımız oraya gidip alışverişlerini yapıyor orada fiyatlar buradakilerden daha pahalı fakat insanlarımız orayı tercih ediyor. Yaz aylarında havaların güzelleşmesi ile turistler daha sık geliyor umudumuz şu anda yine turistler. Bayrama yakın biraz hareketliliğin artabileceğini düşünüyoruz fakat geçmiş seneler gibi olmayacağı kesin.” ifadelerini kullandılar.

Yanık Çarşı’nın tarihi (Çarşıya Şewiti)

Halk daha çok, geçirdiği büyük yangından sonra çarşının adının Çarşıya Şewitî olduğunu bilir. Çarşıya Şewiti Kürtçede "yanmış, küle dönmüş çarşı" anlamına gelir. Çarşı bugün hala varlığını sürdürüyor.

1895 yılında Diyarbakır’ın yüzyıllar süren ticari ve sanayi varlığı üç gün içinde adeta yok olur. Bu yok oluşun mekânsal adı kentin o tarihe kadar, tarihi sur içindeki ruhu olan çarşısıdır. O tarihe kadar her meslek mensubunun örneğin; Muhacirler, Helvacılar, Çilingirler, Demirciler, Neccarlar, Mutaflar, Aşçılar ve Eskiciler gibi kendi adlarıyla anıldığı mesleksel icraatlarını yürüttükleri toplu mekânsal varoluşun adı artık o büyük felaketle birlikte anılarak Kürtçe 'Çarşıya Şewitî' (yanık çarşı) olmuştur.

O büyük yangında şehrin bütün hububat ihtiyacının pazarlandığı Saman Pazarı, Kazancılar, Kürkçüler, Saraçlar ve Uzun Pazar ya da Uzun Çarşı içindeki bütün hanlar, dükkânlar ve işyerleri üç gün boyunca yanmış ve herhangi bir müdahale de olmamıştır. Kentin kalbi sayılan bu çarşıda yangının nasıl çıktığı, neden çıktığı tam olarak bilinmese de söylentiler ilginç tesadüflere işaret etmektedir. Yangın bir tesadüf sonucu çıkmamıştır; bütün söylentiler, kundaklama ihtimalini ortaya çıkarmaktadır.

Çarşı uzunca bir süre kullanılmaz halde kalır, sonra vali değişikliğinden sonra yeniden inşa edilir ve o tarihten sonra adı Çarşıya Şewiti olarak söylenmeye başlanır.

Keza aynı çarşı, 20 yıl sonra yine benzer bir yangınla karşı karşıya kalır. Böylelikle bugün Çarşıya Şewitî olarak bilinen alışveriş yeri, karanlık hesapların görüldüğü, tarihsel süreç içerisinde iki kez tasfiyelerin yaşandığı siyasal bir kanıt olarak varlığını sürdürür.