Diyarbakırlı düşün insanı Ziya Gökalp’ın vefatının 99. yılı

YENİGÜN HABER – Asıl adı Mehmet Ziya olan Ziya Gökalp 1876 yılında Diyarbakır’ın Çermik ilçesinde dünyaya geldi. Babası Vilayet Evrak Memuru Tevfik Efendi’dir. Annesi Pirinççizade ailesinden Zeliha Hanım’dır.

Eğitimine 1886’da doğduğu yer olan Diyarbakır’da Mektebi Rüştiye-i Askeriyye’de başlamıştır. Askeri rüştiyenin son sınıfında okurken babasını kaybetmiştir. Öğrenim hayatına İstanbul’da devam etmek isteyen Gökalp, maddi imkansızlıktan dolayı bu isteğini gerçekleştirememiş, 1891’de Diyarbakır’da bulunan İdadi Mülkiye’nin ikinci sınıfına kaydolmuştur. Son sınıfta öğrenci iken fikirdaşları ile okul çıkışlarında “Padişahım Çok Yaşa” yerine “Milletim Çok Yaşa” diye bağırmaları sebebiyle soruşturma geçirmiştir. Okul süresinin yedi yıla çıkması üzerine 1894’te okuldan ayrılmıştır.
18 yaşında çeşitli sebeplerden dolayı silahla kafasına ateş ederek intihar girişiminde bulunan Gökalp, sağlığına kavuşmasının ardından kendini tekrardan okumaya vermiştir.
Bu dönemde Gökalp, birçok eleştiri şiirleri yazmıştır.

TUTUKLANMA VE SÜRGÜN
1896 yılında Harp Okulu öğrencileri ile birlikte İstanbul’a gitmiştir. Ziya Gökalp Veteriner Okuluna ücretsiz olması sayesinde kaydını yaptırabilmiştir. Öğrenimi sırasında ülkedeki özgürlük hareketine katılmış insanlarla tanışmak için büyük gayretler göstermiştir. Jön Türklerden oldukça etkilenmiş ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katılmıştır. “Yasak yayınları okumak ve muhalif derneklere üye olmak” gerekçesi ile 1898 yılında tutuklanmış ve bir yıl cezaevinde kalmıştır. 1900’de serbest bırakılarak Diyarbakır’a sürgüne gönderilen yazar amcasının vasiyeti üzerine Vecihe Gökalp ile evlenmiştir.

İTTİHAT VE TERRAKİ
1908 yılına kadar Diyarbakır’da küçük memuriyetlikler yapmıştır. 2. Meşrutiyet’in ilanından sonra İttihat ve Terakki’nin Diyarbakır şubesini kurup temsilcisi olmuştur. 1909’da Selanik'te toplanan kongreye Diyarbakır delegesi olarak katılarak Selanik’teki merkez yönetim kuruluna üye olarak seçilmiştir. Selanik’te kalmayı sürdüren Ziya Gökalp çevresinde bir kültür hareketi yaratmaya çalışmıştır. Lise programlarına sosyal bilimler dersi koydurarak bu disiplinin okullara girmesini öncü olmuştur. İttihat ve Terakki Selanik Şubesi’ni gençlik işleri ile uğraşan kolunun başına geçen Ziya Gökalp, gençlere toplumbilim ve felsefe dersleri vermiştir.

1912'de derneğin merkezinin İstanbul’a taşınması sebebiyle Ziya Gökalp de İstanbul’a gelmiştir. Düşüncesini Türkçülük etrafında şekillendiren Gökalp İstanbul’a gelir gelmez Türk Ocağı’nın kurucuları arasında yer almış ve derginin yayın organında çeşitli yazılar yazmıştır. Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’nda yenilmesinden sonra tüm görevlerinden alınarak İngilizler tarafından tutuklanmıştır.

Tutuklama sonucunda Malta’ya sürgüne gönderilen Gökalp 2 yıl sürgün hayatı yaşamıştır. İstanbul’a döndüğünde üniversitede ders vermeye devam etmek istese de bu isteği kabul edilmemiştir. 1923'te Maarif Vekaleti Telif ve Tercüme Heyeti Başkanlığı'na atanarak Ankara'ya gitmiştir.
1924'te kısa süren bir hastalığın ardından dinlenmek için gittiği İstanbul'da 25 Ekim 1924 günü hayatını kaybetmiştir. Gökalp, İstanbul Fatih’te bulunan Divanyolu'ndaki II. Mahmud Türbesi hazîresine defnedildi.

YAŞADIĞI EV MÜZEYE DÖNÜŞTÜRÜLDÜ
Gökalp’in Diyarbakır’da doğup yaşadığı ev müzeye dönüştürülmüş ve ziyarete açıktır.
Ziya Gökalp Evi, Melik Ahmet Caddesi, Gökalp Sokak’ta yer alır. 19. yüzyılda inşa edilmiş Diyarbakır sivil mimari örneklerinin en güzel eserlerdendir. Diyarbakır yapılarına göre farklı özellikler arz eden bu ev merkezi avlu etrafında sıralanmış 3 kanattan oluşmaktadır. Bu kanatlar zemin+tek katlı olarak inşa edilmiştir. Diyarbakır evlerinde bulunan havuz bu evde, avlunun ortasına konulmayıp, eyvan içine yerleştirilerek farklı bir mimari düzen benimsenmiştir. Harem ve Selamlık bölümlerden oluşmaktadır. 1824 yılında Ziya Gökalp’in ailesine intikal eden evde Ziya Gökalp 1876 yılında doğmuştur. 23 Mart 1956 tarihinde evin harem bölümü İl Özel İdaresince, selamlık bölümü ise Belediye tarafından kamulaştırılmış, harem bölümü, Kültür ve Turizm Bakanlığınca Ziya Gökalp Müzesi olarak düzenlenerek ziyarete açılmıştır.

ZİYA GÖKALP ESERLERİ
Ziya Gökalp’in, şiir, deneme, makale, araştırma ve bir de mektup tarzından yazılmış eserleri mevcuttur.

Şiir kitapları:
Kızıl Elma
Yeni Hayat
Altın Işık
Şaki İbrahim Destanı

Diğer eserleri:
Türkçülüğün Esasları (araştırma)
Limni ve Malta Mektupları (mektup)

Makaleleri:
Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak (makale)
Türk Töresi
Doğru Yol
Türk Medeniyet Tarihi
Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler (ölümünden sonra)
Hars ve Medeniyet
Felsefe Dersleri (2006 yılında bulunmuştur)
Kuğular